Muszkat odeski – ukraińska krzyżówka do produkcji aromatycznych win białych wyhodowana w instytucie w Odessie

Cabernet cortis – nowa, obiecująca niemiecka krzyżówka do produkcji win czerwonych, uzyskana w 1982 roku w instytucie we Freiburgu

Wyhodowanie jednej wartościowej odmiany wymaga nierzadko kilkudziesięciu takich krzyżówek i żmudnej selekcji tysięcy siewek uzyskanych w ich wyniku. Rośliny te wysadza się najpierw w szklarni, żeby szybko podrosły i można było je wegetatywnie rozmnożyć. Już na tym etapie następuje pierwsza selekcja, polegająca na odrzuceniu roślin słabiej rosnących i bardziej podatnych na choroby i szkodniki. Z pozostałych siewek już po roku albo dwóch można uzyskać pierwsze sadzonki, które wysadza się na poletku doświadczalnym pod gołym niebem.

Krzewy są tam obserwowane przez co najmniej pięć lat – do uzyskania 2–3 zbiorów – i na podstawie ich zachowania w winnicy, a także plenności, jakości owoców i uzyskanego z nich wina wybiera się do dalszych prób zaledwie kilka najlepszych. Najbardziej obiecujące selekcje mnoży się już w nieco większej liczbie i sprawdza na kilku winnicach doświadczalnych, w różnych warunkach klimatycznych i glebowych, robiąc z nich szereg roczników wina, co zajmuje kolejnych kilkanaście lub nawet więcej lat. Dopiero więc po 20–30 latach prób można ostatecznie stwierdzić, czy uzyskana w wyniku krzyżówki nowa selekcja winorośli nadaje się do uprawy towarowej.

Zupełnie nowe możliwości dają hodowcom winorośli osiągnięcia współczesnej biologii molekularnej i bynajmniej nie mamy tu na myśli modyfikacji genetycznych (o których niżej). O wiele bardziej obiecujące wydają się bowiem możliwości zastosowania tej wiedzy w klasycznej hodowli nowych odmian poprzez krzyżówki i selekcje. Prawdziwym przełomem w tej dziedzinie stało się rozpracowanie w 2007 roku całej sekwencji DNA dwóch klonów pinot noir, z określeniem funkcji poszczególnych genów. Korzystając z tej “matrycy”, można już teraz stosunkowo szybko i – co najważniejsze – niewielkim nakładem kosztów sporządzić podobną mapę genów dla dowolnej winorośli i określić, które fragmenty jej genomu decydują na przykład o odporności na mączniaka albo o zawartości polifenoli w skórkach winogron.

Jeśli dotąd krzyżowanie dwóch winorośli było w dużej mierze loterią, to teraz, na podstawie znajomości genomu można już tak dobierać rodziców, aby zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia określonych cech u potomstwa. Ułatwia to także selekcję roślin pochodzących z takich krzyżówek, gdyż na podstawie analizy DNA, co można zrobić, gdy tylko młode siewki wypuszczą pierwsze liście, poznajemy już sporo istotnych cech przyszłej rośliny. Zamiast więc obserwować przez lata dziesiątki roślin z każdej krzyżówki, teraz można już na wstępie wybrać spośród nich kilka najlepiej rokujących, a resztę wyrzucić na śmietnik. To pozwala nie tylko skrócić czas testowania nowych odmian – może nawet o połowę – ale też znacznie zwiększa “moce przerobowe” instytutów zajmujących się hodowlą nowych odmian. Korzystając bowiem z tej samej infrastruktury i personelu placówki te mogą teraz testować jednocześnie wielokrotnie więcej krzyżówek.

Na koniec wreszcie trzeba wspomnieć o genetycznych modyfikacjach winorośli. Pierwsze takie programy badawcze podjęto już ponad ćwierć wieku temu, a obecnie są one prowadzone we Włoszech, Francji, Niemczech, Rumunii, Chinach, USA, Kanadzie, Australii i Południowej Afryce. Prace te mają na celu przede wszystkim podniesienie odporności roślin na choroby grzybowe, choć na przykład w Kanadzie pracuje się również nad zwiększeniem mrozoodporności krzewów, a w Australii nad obniżeniem zawartości cukru w gronach (poważnym problemem jest zbyt wysoki poziom alkoholu w tamtejszych winach). Pracuje się też nad uzyskaniem genetycznie modyfikowanych podkładek do szczepienia winorośli.

W poprzedniej dekadzie pierwsze zmodyfikowane winorośle trafiły z laboratoryjnych inspektów na pilnie strzeżone poletka doświadczalne, gdzie są poddawane obserwacjom w uprawie. Testy te nie przyniosły jeszcze oszałamiających rezultatów – szczególnie w zakresie podniesienia odporności krzewów – wywołały natomiast liczne protesty. Kilka lat temu głośno było w prasie o zniszczeniu przez radykalnych ekologów doświadczalnej plantacji modyfikowanych winorośli przy instytucie INRA w Colmar w Alzacji. To nie zatrzymało jednak prowadzonych tam eksperymentów i niedługo później sadzonki zmodyfikowanego rieslinga trafiły “na próbę” do kilku alzackich winnic, z zastrzeżeniem, że uzyskane z nich owoce nie będą wykorzystane do komercyjnej produkcji wina.

Jak dotąd żadna zmodyfikowana odmiana winorośli nie jest jeszcze wykorzystywana do komercyjnej produkcji wina, czy też owoców deserowych, a przynajmniej tak się oficjalnie mówi. Wydaje się jednak, że niezależnie od wyników eksperymentów z uprawą takich winorośli, główną przeszkodą w ich upowszechnieniu będzie niechęć konsumentów. Wielu winiarzy ma też poważne i uzasadnione obawy, że pojawienie się GMO w winnicach zburzy budowany misternie od pokoleń marketingowy wizerunek wina jako tradycyjnego, naturalnego i lokalnego produktu.

Z drugiej jednak strony dawki pestycydów stosowane na plantacjach klasycznych szczepów Vitis vinifera nie mieszczą się już w żadnych rozsądnych normach i pewnie już dłużej nie da się tego problemu zamiatać pod dywan (patrz tutaj). Wszystkiego nie rozwiążą uprawy organiczne i biodynamiczne, które na szerszą skalę mogą być stosowane jedynie w ciepłych i bardzo suchych regionach, a gdzie indziej udają się wyłącznie w najlepszych lokalizacjach. Wydaje się więc, że spora część winiarskiej Europy – podobnie jak chłodniejsze i bardziej wilgotne regiony Nowego Świata – jest w dłuższej perspektywie skazana na uprawę bardziej odpornych winorośli. Czas pokaże, czy będą to nowe krzyżówki, czy genetyczne modyfikacje klasycznych odmian.